Հայ առաքելական եկեղեցիներ 

Զվարթնոց	643–652 թթ-ին	կառուցվել է Ներսես Գ Տայեցի կաթողիկոսի օրոք
Գեղարդի վանք	1215 թ-ին	Կառուցվել Զաքարյանների օրոք
Մայր աթոռ Էջմիածին	303թ.-ին	կառուցվել Գրիգոր Լուսավորչի ու Տրդատ Գ թագավորի կողմից
Սանահինի վանք	1181 թ

                                                Պատմական Հայաստանի մայրաքաղաքները

Համար	Քաղաք	Տարի	Ժամանակաշրջան
1	Տուշպա-Վան	մ.թ.ա. 825 - 6-րդ դար	Ուրարտուի թագավորություն
2	Արմավիր	մ.թ.ա. 1032թ.	Երվանդունիների թագավորություն
3	Երվանդաշատ	մ.թ.ա. 220-201	Երվանդունիների թագավորություն
4	Արտաշատ	մ.թ.ա. 185-77, մ.թ.ա. 60- մ.թ. 120	Արտաշեսյանների թագավորություն
5	Տիգրանակերտ	մ.թ.ա. 77-69	Արտաշեսյանների թագավորություն
6	Վաղարշապատ	120-330	Արշակունիների թագավորություն
7	Դվին	336-428	Մարզպանական Հայաստանի
8	Բագարան	428-928	Բագրատունիների թագավորություն
9	Շիրակավան(Երազգավորս)	890-928	Բագրատունիների թագավորություն
10	Կարս	928-961	Բագրատունիների թագավորություն
11	Անի	961-1045թ	Բագրատունիների թագավորություն

                               Ինչ ենք հասկանում այս բառերը ասելիս
1.Գունդստաբլ-զորքերի գլխավոր հրամանատար)Կիլիկյան Հայաստանում և Արևմտյան Եվրոպայում։
2. պայլություն- արքունի գործակալություն Կիլիկյան Հայաստանում (XII դարի 1-ին կեսից)։ Գործակալը կոչվել է «պայլ» կամ «հայր»։ Նա կրել է «ավագ պարոն» տիտղոսը՝ ի տարբերություն երկրի մյուսիշխանների կամ պարոնների։ Պայլը եղել է թագավորի առաջին խորհրդականը և գահաժառանգի խնամարկուն, իսկ գահակալի անչափահասության դեպքում՝ նրա հովանավորն ու պետության կառավարիչը
3.միջնաբերդ-պատմական բնակավայրի  առավել անառիկ՝ բարձրադիր և պարսպապատ մասը։

4.  Հայասան- հնագույն հայկական պետական կազմավորում Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում, հիշատակվում է խեթական արձանագրություններում մ.թ.ա. XVI առ XIII դդ

5.Ուրարտու-պետություն Հայկական լեռնաշխարհում մ.թ.ա. 9-րդ դարից մ.թ.ա. 6-րդ դարը։ Ուրարտու է կոչվել հարևան Ասորեստանի կողմից։ Առաջին հազարամյակի առաջին քառորդում վերածվել է Առաջավոր Ասիայի հզորագույն պետություններից մեկի, սակայն հետագայում թուլանալով անկում է ապրել և կործանվել մ.թ.ա. 6-րդ դարում։

1.Երբ կործանվեց Արշակունիների արքայատոհմը:

Ա).428թ  Գ).451թ.

Բ).450թ.  Դ).442թ.

2. Երբ է տեղի ունեցել Դվինի եկեղեցական առաջին ժողովը

Ա)514թ.  Գ)506թ.

Բ)505թ.  Դ)509թ.

3. Երբ է վերականգնվել Հայկազնունիների արքայատոհմը:

Ա) Ք.ա. 6դ. Գ)Ք.ա.8դ.

Բ)Ք.ա.7դ.   Դ)Ք.ա. 10դ.

4. Երբ է առաջացել Երեվանդունիների թագավորությունը։

Ա)Ք.ա.8դ. Գ)Ք.ա.6դ.

Բ)Ք.ա.5դ.   Դ)Ք.ա.7դ.

5. Երբ է տեղի ունեցել մագնեսիայի ճակատամարտը:]

Ա) Ք.ա.190  Գ) Ք.ա. 68թ

Բ) Ք.ա. 69թ  Դ) Ք.ա. 331թ.

6. Երբ վերացավ Բագրատունիների թագավորությունը։

Ա)1046թ. Գ)1048թ

Բ) 1045թ   Դ)1050թ.

7. Դեպքերը դասաորել ըստ ժամանակագրական հաջորդականությամբ։

 բ)Վահանանց պատերազմը։                                                       ա)  450 թ.  

 ա)Բ)Վարդանանց պատերազմը։                                                       բ)481թ.

դ)  Տարոնի Աշտիշատի եկեղեցական ժողովը։                              գ) 354.թ

գ) Քաղքեդոնի ժողովը                                                                          դ) ։451թ                                      

։

8. Գավգամելայի ճակատամարտը  - ա) Ք.ա. 331թ       

Տիգրանակերտի ճակատամարտը  գ) ։Ք.ա. 69թ

Արածանի ճակատամարտը         դ) Ք.ա. 68թ

                                                       Արշակունիների արքայատոհմ

Տրդատ Ա	52-75թ.	Մեծ Հայքի թագավոր 52–ից։  52–ին Մեծ Հայքն ազատագրել է հռոմեական զավթիչներից։ 54–ին Տրդատ Ա հաստատվել է հայկական գահին, որով ապալել է հռոմեական երկարամյա տիրապետությունը Մեծ Հայքում, և այնտեղ հիմնադրվել է հայ Արշակունիների արքայատունը։
Սանատրուկ	75-110թ.	Հաջորդել է Տրդատ Ա արքային։Սանատրուկը 91-ին արշավել է Աբգար VI թագավորի  դեմ և գրավել ու Մեծ Հայքին է միավորել Օսրոյենե–Եդեսիայի թագավորությունը։ Տարոն գավառի արևմտյան կողմում հիմնել է նոր արքայանիստ Մծուրք քաղաքը։
Վաղարշ Ա	114-140թ.	Սանատրուկ թագավորի որդին։ 116թ. գլխավորելով հռոմեական նվաճողների դեմ հայերի ազատագրական պայքարը, վերականգնել է երկրի անկախությունը և Պարթևաց Խոսրով Ա արքայի աջակցությամբ հռչակվել Մեծ Հայքի թագավոր։Վաղարշը վերակառուցել է հին Վարդգեսավանը և իր անունով կոչել Վաղարշապատ քաղաքը, այժմ՝ Էջմիածին։
Բակուր Ա	161-162թ.	Գահ է բարձրացել հռոմեական դրածո Սոհեմոս թագավորի տապալումից հետո։Հռոմեական զորավար Ստատիոս Պրիսկոսը գրավել է Արտաշատը և ձերբակալել Բակուրին։
Վաղարշ Բ	185-198թ.	Վաղարշ Բ երկրից դուրս է քշել հռոմեական կայազորը և հռչակվել Մեծ Հայքի թագավոր։ Դաշինք կնքեց հռոմի կայեսեր Սևերոսի հետ։ Վաղարշ Բ նետահար զոհվել է Կովկասի լեռնաբնակների դեմ հաղթական կռիվներից մեկում։
Խոսրով Ա	Ծնդյան թ. Անհայտ։Մահացել է 259թ.:	Արշակունի թագավոր 211 թ.-ից: Հաջորդել է հորը՝ Վաղարշ Բ–ին։ Խոսրովը հաղթեց կովկասյան լեռնականներին և լուծեց իր հոր վրեժը։Հռոմի նոր կայսր Կարակալան Ասորիքում խաբեությամբ ձերբակալեց Խոսրովին հրամայեց մահապատժին ենթարկել:
Տրդատ Բ	216-252թ.	Տրդատ Բ-ն վտարեց Հայաստանից հռոմեացիներին և դաշինք կնքեց կայսր    Մաքրիանոստ      որը հայերին Կապադովկիայում տեղավայր տվեց ։Սակայն նրա օրոգ Հայաստանի հարևան Իրանը 226-թ.տեղի ունեցավ պետական հեղաշրջում և Պարթև Արշակնունեների տոհմը ոչնչացրեց։
Խոսրով Բ	Ծնդյան թ. Անհայտ։Մահացել է 338թ.։	Մեծ Հայքի Արշակունի թագավոր։ Հաջորդել է հորը՝ Տրդատ Գ Մեծին։

Տրդատ Գ մեծ	287-330թ.
Խոսրով Գ Կոտակ	330-338թ.	336-337թ  Հայաստանը ենթարկվեց Պարսից Արքա Շապուհ երկրորդի հարցակումներին։Խոսրով Կոտակին հաջողվեց հաղթել պարսիկներին, չնայած զոհվեց սպարապետ Վաչե Մամիկոնյանը։Խոսրովը նոր սպարապետ նշանակվեց Վաչեի որդին Արտավազդ Մամիկոնյանը։Նոր կաթողիկոս Վրթանեսը հերոսացրեց սրբացրեց Վաչե Մամիկոնյանը։
Տիրան	338-350թ.	Տիրան թագավոր։339-350թ.։Տիրանի օրօգ հայոց Կաթողիկոս դարձավ Հուսիկը ,որը Գրիգոր Լուսավորիչի թոռն էր։Հուսիկ կաթողիկոսը մեկնեց Հռոմի Կեսարիա քաղաք։Նա ճանաչվեց որպես Հայոց Կաթողիկոս։Սակայն Տիրանի և եպիսկոպոսի միջև վեճ առաջացավ։Նա պահանջում էր հողեր,հարստություն և այլն։Տիրան թագավորի Հրամանով նոր կաթողիկոս դարձավ Փառեմ Աշտիշատեցին որը ևս շուտով հեռացվեց Կաթողիկոսությունից։Նրա փոխարեն նոր կաթողիկոս ընտրվեց ազգությամբ Ասորի Շահակ Ահբիանոսը։ Տիրանը պատժեց Ռշտունի և Արծուրունի նախարարներին։Քանի որ այս նախարարական տները շատ էին հզորացել և չէին ենթարկվում տիրան թագավորին։ Պարսից Արքան Շապուհ 2-ը օգտագործելով Հայաստանում ստեղծված այս խառնակ իրավիճակը Հայաստան է ուղարկում Ատրպատականի մարզպանին ,որը Տիրան , որտեղ նրան կուրացրին ածուխներով  ։ Կյանքի վերջին տարիները Տիրանը անցկացնում է Կոըաշ գյուղում։ Նրան հաջորդեց Արշակը։
Արշակ Բ	350-368թ.	350 թ–ին Ոսխայի ճակատամարտում հայ–հռոմեական ուժերը հաղթել են Պարսից Սասանյան արքա Շապուհ Բ–ին և հարկադրել գերությունից ազատել Հայոց թագավոր Տիրանին։ Քանի որ Տիրանը կուրացվել էր, գահաժառանգ Արտաշեսը մահացել, իսկ մյուս որդին՝ Տրդատը, պատանդ էր Բյուզանդիոնում, ուստի Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ թագավորել է Արշակ Բ
Պապ	371-374թ.	կառավարել Պապ թագավորը։Կառավարել է 370-374թ.։Նա եղել է Արշակ 2-րդի որդին: ն:Շատ բարդ,ծանր,վտանգավոր իրավիճակում Պապը եկավ ինշանության գլուխ:Ստանալով Հռոմի կայսր Վաղեսից օգնություն Պապը զորքով եկավ Հայաստան և հռչակվեց հայոց թագավոր ու երկիր ազատեց Սասանյաններից։ 1)370թ տեղի է ունեցել Ատրպատականում  Մուշեղ մամիկոնյանը 40-հազարանոց զորքով հաղթեցին Պարսինկներին։2)371թ. Տեղի է ունեցել Ձիրավի ճակատամարտը կրկին հայերը հաղթել են Պարսիկներին։3)372թ. Տեղի է ունեցել Գանձակի ճակատամարտը Ատրպատականում։Մուշեղ Սպարապետը պարտության մատնեց  Պարսիկներին Վերաշինեց սահմանամերձ ,զինակոչի ենթարկեց բոլոր հոգևորականներին,հարազատներին և որդիններին։Հայոց բանակի թիվը հասցրեց 100.000 –ի։  ։ա)կրճատեց եկեղեցուն պատկանող հողերի քանակը։բ)խիստ կրճատեց հոգևորականների թիվը։գ)Վերացրեց եկեղեցուն տրվող տասանորդ հարկը։դ)Փակեց եկեղեցուն տրվող մենաստանները,կուսանոցները և թույլատրեց բոլոր այրի կանանց ամուսնանալ և բանակին զինվոր տալ։ե)Պապը առաջին հայոց թագավորն էր որ հայ առաքելական եկեղեցին դարձրեց անկախ բուզանդական հռոմեական եկեղեցուց,այսինքն հայոց եկեղեցին դարձավ անկախ և ինքնուրույն։Երբ վախճանվեց Ներսես մեծ կաթողիկոսը Պապ թագավորը նոր կաթողիկոսին չուղարկեց Հռոմ այլ ինքն Էջմիածնում կազմակերպեց հանդիպում։ Պապ թագավորը դիմեց հռոմի կայեսեր Վաղեսին և պահանջեց հայաստանին տալ Կապադովկիաից տարածքներ այդ թվում                     սակայն հռոմի կայեսեր Վաղեսը փորձեց Պապին սպանել։ի վերջո  կայեսերը Վաղեսը կարկադրեց հայաստանում հռոմի զորավարին պապին սպանել 374թ. Հռոմեացի զորավարը սպանել տվեց պապ թագավորին։Հինգերորդ տարին թե ինչ Փավստոս Բյուզանդը Պապի սպանության մասին գրեց։ՈՒրախության խնջույքի սեղանը հեղվեց որ թե հայոց կարմիր պրփռան գինով այլ Պապ թագավորի արյունով։
Վարազդատ	374-378թ.	Հաջորդել է հորեղբորը Պապ թագավորին։Գահակալել է Հռոմի Վաղես կայսեր աջակցությամբ։ Վարազդատի օրոք սպարապետությունը շարունակել է վարել Մուշեղ Մամիկոնյանը, որը պարսկական տիրապետության սպառնալիքից փրկվելու ելքը որոնել է Հռոմեական կայսրության օգնությամբ և Հայստանում նրա զորքերի ավելացման մեջ։
Արշակ Գ	374-390թ.	Մանվել Մամիկոնյան սպարապետը, գահընկեց անելով Վարազդատթագավորին, Հայոց գահին բարձրացրել է մանկահասակ Արշակին՝ դառնալով նրա նախնակալը։
Խոսրով Դ	384-389թ.	Մեծ Հայքի Արշակունի թագավոր 385 - 388 թթ.-ին և 414 թ.-ից։ Արշակ Գթագավորի խնամակալ Մանվել Մամիկոնյանի մահից հետո, հայ նախարարների պահանջով, Պարսից Շապուհ IIIարքան Հայոց գահին դրեց պատանի Խոսրովին՝ նրան կնության տալով իր քույր Զրվանդուխտին և խնամակալ կարգելով .պարսիկ իշխան Զիկին։

Վռամշապուհ

389-414թ.

Հաջորդել է եղբորը՝ Խոսրով Դ–ին։ Գահակալել է համեմատաբար խաղաղ ժէլ Հռոմեական կայսրության հետ։ 404–ից մեկնել էՀայկական Միջագետք, հաշտարար–միջնորդի դերով կարգավորել պարսկա-հռոմեական վեճերը։ Այնտեղ էլ նա հայ և ասորի մտավորականներից տեղեկացել է հայկական հին նշանագրերի մասին, որը կարևոր դեր է խաղացել հայ նոր գրերի ստեղծման գործում։ Վռամշապուհին նաև հաջողվել է միավորել Մեծ Հայքի երկու մասերը

Տրդատ Ա	52-75թ.	Մեծ Հայքի թագավոր 52–ից։  52–ին Մեծ Հայքն ազատագրել է հռոմեական զավթիչներից։ 54–ին Տրդատ Ա հաստատվել է հայկական գահին, որով ապալել է հռոմեական երկարամյա տիրապետությունը Մեծ Հայքում, և այնտեղ հիմնադրվել է հայ Արշակունիների արքայատունը։
Սանատրուկ	75-110թ.	Հաջորդել է Տրդատ Ա արքային։Սանատրուկը 91-ին արշավել է Աբգար VI թագավորի  դեմ և գրավել ու Մեծ Հայքին է միավորել Օսրոյենե–Եդեսիայի թագավորությունը։ Տարոն գավառի արևմտյան կողմում հիմնել է նոր արքայանիստ Մծուրք քաղաքը։
Վաղարշ Ա	114-140թ.	Սանատրուկ թագավորի որդին։ 116թ. գլխավորելով հռոմեական նվաճողների դեմ հայերի ազատագրական պայքարը, վերականգնել է երկրի անկախությունը և Պարթևաց Խոսրով Ա արքայի աջակցությամբ հռչակվել Մեծ Հայքի թագավոր։Վաղարշը վերակառուցել է հին Վարդգեսավանը և իր անունով կոչել Վաղարշապատ քաղաքը, այժմ՝ Էջմիածին։
Բակուր Ա	161-162թ.	Գահ է բարձրացել հռոմեական դրածո Սոհեմոս թագավորի տապալումից հետո։Հռոմեական զորավար Ստատիոս Պրիսկոսը գրավել է Արտաշատը և ձերբակալել Բակուրին։
Վաղարշ Բ	185-198թ.	Վաղարշ Բ երկրից դուրս է քշել հռոմեական կայազորը և հռչակվել Մեծ Հայքի թագավոր։ Դաշինք կնքեց հռոմի կայեսեր Սևերոսի հետ։ Վաղարշ Բ նետահար զոհվել է Կովկասի լեռնաբնակների դեմ հաղթական կռիվներից մեկում։
Խոսրով Ա	Ծնդյան թ. Անհայտ։Մահացել է 259թ.:	Արշակունի թագավոր 211 թ.-ից: Հաջորդել է հորը՝ Վաղարշ Բ–ին։ Խոսրովը հաղթեց կովկասյան լեռնականներին և լուծեց իր հոր վրեժը։Հռոմի նոր կայսր Կարակալան Ասորիքում խաբեությամբ ձերբակալեց Խոսրովին հրամայեց մահապատժին ենթարկել:
Տրդատ Բ	216-252թ.	Տրդատ Բ-ն վտարեց Հայաստանից հռոմեացիներին և դաշինք կնքեց կայսր    Մաքրիանոստ      որը հայերին Կապադովկիայում տեղավայր տվեց ։Սակայն նրա օրոգ Հայաստանի հարևան Իրանը 226-թ.տեղի ունեցավ պետական հեղաշրջում և Պարթև Արշակնունեների տոհմը ոչնչացրեց։
Խոսրով Բ	Ծնդյան թ. Անհայտ։Մահացել է 338թ.։	Մեծ Հայքի Արշակունի թագավոր։ Հաջորդել է հորը՝ Տրդատ Գ Մեծին։

Տրդատ Գ մեծ	287-330թ.
Խոսրով Գ Կոտակ	330-338թ.	336-337թ  Հայաստանը ենթարկվեց Պարսից Արքա Շապուհ երկրորդի հարցակումներին։Խոսրով Կոտակին հաջողվեց հաղթել պարսիկներին, չնայած զոհվեց սպարապետ Վաչե Մամիկոնյանը։Խոսրովը նոր սպարապետ նշանակվեց Վաչեի որդին Արտավազդ Մամիկոնյանը։Նոր կաթողիկոս Վրթանեսը հերոսացրեց սրբացրեց Վաչե Մամիկոնյանը։
Տիրան	338-350թ.	Տիրան թագավոր։339-350թ.։Տիրանի օրօգ հայոց Կաթողիկոս դարձավ Հուսիկը ,որը Գրիգոր Լուսավորիչի թոռն էր։Հուսիկ կաթողիկոսը մեկնեց Հռոմի Կեսարիա քաղաք։Նա ճանաչվեց որպես Հայոց Կաթողիկոս։Սակայն Տիրանի և եպիսկոպոսի միջև վեճ առաջացավ։Նա պահանջում էր հողեր,հարստություն և այլն։Տիրան թագավորի Հրամանով նոր կաթողիկոս դարձավ Փառեմ Աշտիշատեցին որը ևս շուտով հեռացվեց Կաթողիկոսությունից։Նրա փոխարեն նոր կաթողիկոս ընտրվեց ազգությամբ Ասորի Շահակ Ահբիանոսը։ Տիրանը պատժեց Ռշտունի և Արծուրունի նախարարներին։Քանի որ այս նախարարական տները շատ էին հզորացել և չէին ենթարկվում տիրան թագավորին։ Պարսից Արքան Շապուհ 2-ը օգտագործելով Հայաստանում ստեղծված այս խառնակ իրավիճակը Հայաստան է ուղարկում Ատրպատականի մարզպանին ,որը Տիրան , որտեղ նրան կուրացրին ածուխներով  ։ Կյանքի վերջին տարիները Տիրանը անցկացնում է Կոըաշ գյուղում։ Նրան հաջորդեց Արշակը։
Արշակ Բ	350-368թ.	350 թ–ին Ոսխայի ճակատամարտում հայ–հռոմեական ուժերը հաղթել են Պարսից Սասանյան արքա Շապուհ Բ–ին և հարկադրել գերությունից ազատել Հայոց թագավոր Տիրանին։ Քանի որ Տիրանը կուրացվել էր, գահաժառանգ Արտաշեսը մահացել, իսկ մյուս որդին՝ Տրդատը, պատանդ էր Բյուզանդիոնում, ուստի Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ թագավորել է Արշակ Բ
Պապ	371-374թ.	կառավարել Պապ թագավորը։Կառավարել է 370-374թ.։Նա եղել է Արշակ 2-րդի որդին: ն:Շատ բարդ,ծանր,վտանգավոր իրավիճակում Պապը եկավ ինշանության գլուխ:Ստանալով Հռոմի կայսր Վաղեսից օգնություն Պապը զորքով եկավ Հայաստան և հռչակվեց հայոց թագավոր ու երկիր ազատեց Սասանյաններից։ 1)370թ տեղի է ունեցել Ատրպատականում  Մուշեղ մամիկոնյանը 40-հազարանոց զորքով հաղթեցին Պարսինկներին։2)371թ. Տեղի է ունեցել Ձիրավի ճակատամարտը կրկին հայերը հաղթել են Պարսիկներին։3)372թ. Տեղի է ունեցել Գանձակի ճակատամարտը Ատրպատականում։Մուշեղ Սպարապետը պարտության մատնեց  Պարսիկներին Վերաշինեց սահմանամերձ ,զինակոչի ենթարկեց բոլոր հոգևորականներին,հարազատներին և որդիններին։Հայոց բանակի թիվը հասցրեց 100.000 –ի։  ։ա)կրճատեց եկեղեցուն պատկանող հողերի քանակը։բ)խիստ կրճատեց հոգևորականների թիվը։գ)Վերացրեց եկեղեցուն տրվող տասանորդ հարկը։դ)Փակեց եկեղեցուն տրվող մենաստանները,կուսանոցները և թույլատրեց բոլոր այրի կանանց ամուսնանալ և բանակին զինվոր տալ։ե)Պապը առաջին հայոց թագավորն էր որ հայ առաքելական եկեղեցին դարձրեց անկախ բուզանդական հռոմեական եկեղեցուց,այսինքն հայոց եկեղեցին դարձավ անկախ և ինքնուրույն։Երբ վախճանվեց Ներսես մեծ կաթողիկոսը Պապ թագավորը նոր կաթողիկոսին չուղարկեց Հռոմ այլ ինքն Էջմիածնում կազմակերպեց հանդիպում։ Պապ թագավորը դիմեց հռոմի կայեսեր Վաղեսին և պահանջեց հայաստանին տալ Կապադովկիաից տարածքներ այդ թվում                     սակայն հռոմի կայեսեր Վաղեսը փորձեց Պապին սպանել։ի վերջո  կայեսերը Վաղեսը կարկադրեց հայաստանում հռոմի զորավարին պապին սպանել 374թ. Հռոմեացի զորավարը սպանել տվեց պապ թագավորին։Հինգերորդ տարին թե ինչ Փավստոս Բյուզանդը Պապի սպանության մասին գրեց։ՈՒրախության խնջույքի սեղանը հեղվեց որ թե հայոց կարմիր պրփռան գինով այլ Պապ թագավորի արյունով։
Վարազդատ	374-378թ.	Հաջորդել է հորեղբորը Պապ թագավորին։Գահակալել է Հռոմի Վաղես կայսեր աջակցությամբ։ Վարազդատի օրոք սպարապետությունը շարունակել է վարել Մուշեղ Մամիկոնյանը, որը պարսկական տիրապետության սպառնալիքից փրկվելու ելքը որոնել է Հռոմեական կայսրության օգնությամբ և Հայստանում նրա զորքերի ավելացման մեջ։
Արշակ Գ	374-390թ.	Մանվել Մամիկոնյան սպարապետը, գահընկեց անելով Վարազդատթագավորին, Հայոց գահին բարձրացրել է մանկահասակ Արշակին՝ դառնալով նրա նախնակալը։
Խոսրով Դ	384-389թ.	Մեծ Հայքի Արշակունի թագավոր 385 - 388 թթ.-ին և 414 թ.-ից։ Արշակ Գթագավորի խնամակալ Մանվել Մամիկոնյանի մահից հետո, հայ նախարարների պահանջով, Պարսից Շապուհ IIIարքան Հայոց գահին դրեց պատանի Խոսրովին՝ նրան կնության տալով իր քույր Զրվանդուխտին և խնամակալ կարգելով .պարսիկ իշխան Զիկին։

Վռամշապուհ

389-414թ.

Հաջորդել է եղբորը՝ Խոսրով Դ–ին։ Գահակալել է համեմատաբար խաղաղ ժէլ Հռոմեական կայսրության հետ։ 404–ից մեկնել էՀայկական Միջագետք, հաշտարար–միջնորդի դերով կարգավորել պարսկա-հռոմեական վեճերը։ Այնտեղ էլ նա հայ և ասորի մտավորականներից տեղեկացել է հայկական հին նշանագրերի մասին, որը կարևոր դեր է խաղացել հայ նոր գրերի ստեղծման գործում։ Վռամշապուհին նաև հաջողվել է միավորել Մեծ Հայքի երկու մասերը